Номер 303, страница 185 - гдз по белорусскому языку 10 класс учебник Валочка, Васюковіч

303. Прачытайце тэкст, раскрываючы дужкі і ўстаўляючы патрэбныя формы займеннікаў. Вызначце яго стыль. Абгрунтуйце сваё меркаванне.

Верны рыцар

Клара і Слава сябруюць. Сёння, 28 лютага, у Клары дзень нараджэння.

На яго святкаванне Клара (ніхто) з вучняў не запрашала. І (ён), Славу, не запрашала. А ён ідзе, бо ведае, што на дзень нараджэння сябры павінны прыходзіць (сам).

Прыйшоўшы са школы, Слава адразу сеў за чарцяжы. Трэба зрабіць два — (сябе) і Клары. Дзяўчыне няма калі займацца (нейкі) там чарцяжамі. У яе сёння трэніроўка. Слава як сапраўдны рыцар заўсёды дапамагаў дзяўчыне ва (увесь).

Падарунак для Клары стаяў на стале. Гэта быў невялікі букецік жывых ландышаў. Каб падарыць ландышы сёння, Слава яшчэ ўвосень выкапаў (яны) на лецішчы разам з дзірваном. Хлопец даглядаў іх, і ландышы зацвілі, запахлі вясной. Пе, вясну, і падорыць Слава сваёй сяброўцы.

У сем гадзін вечара хлопец стаяў каля дзвярэй Кларынай кватэры. Калі за дзвярыма сціхла музыка, ён пазванiў. Як заўсёды, дзверы адчыніла хатняя работніца. Слава зайшоў і сумеўся ад незнаёмых позіркаў.

— Ну што, зрабіў чарцёж? — спытала Клара.

— Зрабіў, — адказаў Слава і працягнуў ёй скрутак. — Гэта табе. З днём нараджэння.

Клара ўзяла скрутак, здзівілася яго лёгкасці, узважыла на руцэ і разгарнула.

— Кветкі, — усміхнулася яна. — Дзякуй. Глянь, колькі мне сёння (усялякі) кветак нанеслі.

— То ж хатнія, зімовыя. А (гэты) пахнуць (сам) вясной.

Клара пакруціла ў руцэ букецік і аддала яго (нехта) з гасцей. Той панюхаў букецік, а потым, не падымаючыся з канапы, уторкнуў яго ў вузенькую, як горла гусака, вазу, што стаяла на падаконніку.

— Ландышы. Яны вясной пяць капеек пучок, — сказаў госць. Хатняя работніца пачала накрываць на стол, і ўсе ажывіліся: пачалі смяяцца, жартаваць.

На Славу ніхто не звяртаў увагі, ён (ніхто) не быў цікавы. Хлопец спачатку чытаў старую газету, а потым выйшаў у калідор. Апрануў паліто, азірнуўся і сустрэўся вачыма з Кларай. Яна ўсміхнулася і памахала (ён) на развітанне рукой.

(Ніхто) не развітаўшыся, Слава выйшаў з кватэры. З двара ён зірнуў на акно, белае ад яркага святла, і на падаконніку заўважыў тую вазу, у (які) бялелі дробныя званочкі яго ландышаў.

Славу зрабілася шкада (гэты) кветак. Хай бы яны раслі на лецішчы і цвілі ў маі. Навошта было прыносіць (яны) людзям, якія не шануюць сяброўства і за вясну плацяць толькі пяць капеек (Паводле В. Хомчанкі).

Чаму тэкст мае такую назву?

Ці з'яўляюцца Слава і Клара сапраўднымі сябрамі? Што для вас сяброўства?

• Запішыце назоўнікі Славы, Клары, работніца, рыцар, гусак, хлопец у форме давальнага і меснага склону адзіночнага ліку.

• Разгледзьце малюнак ландышаў. Апішыце іх у навуковым стылі.

• Выпішыце з тэксту ключавыя словы. Падзяліце тэкст на часткі і перакажыце яго.

Клара і Слава сябруюць. Сёння, 28 лютага, у Клары дзень нараджэння.

На яго святкаванне Клара нікога з вучняў не запрашала. І ён ідзе, бо ведае, што на дзень нараджэння сябры павінны прыходзіць самі.

Прыйшоўшы са школы, Слава адразу сеў за чарцяжы. Трэба зрабіць два — сабе і Клары. Дзяўчыне няма калі займацца нейкімі там чарцяжамі. У яе сёння трэніроўка. Слава як сапраўдны рыцар заўсёды дапамагаў дзяўчыне ва ўсім.

Падарунак для Клары стаяў на стале. Гэта быў невялікі букецік жывых ландышаў. Каб падарыць ландышы сёння, Слава яшчэ ўвосень выкапаў іх на лецішчы разам з дзірваном. Хлопец даглядаў іх, і ландышы зацвілі, запахлі вясной. Яе, вясну, і падорыць Слава сваёй сяброўцы.

У сем гадзін вечара хлопец стаяў каля дзвярэй Кларынай кватэры. Калі за дзвярыма сціхла музыка, ён пазваніў. Як заўсёды, дзверы адчыніла хатняя работніца. Слава зайшоў і сумеўся ад незнаёмых позіркаў.

— Ну што, зрабіў чарцёж? — спытала Клара.

— Зрабіў, — адказаў Слава і працягнуў ёй скрутак. — Гэта табе. З днём нараджэння.

Клара ўзяла скрутак, здзівілася яго лёгкасці, узважыла на руцэ і разгарнула.

— Кветкі, — усміхнулася яна. — Дзякуй. Глянь, колькі мне сёння ўсялякіх кветак нанеслі.

— То ж хатнія, зімовыя. А гэтыя пахнуць самой вясной.

Клара пакруціла ў руцэ букецік і аддала яго некаму з гасцей. Той панюхаў букецік, а потым, не падымаючыся з канапы, уторкнуў яго ў вузенькую, як горла гусака, вазу, што стаяла на падаконніку.

— Ландышы. Яны вясной пяць капеек пучок, — сказаў госць.

Хатняя работніца пачала накрываць на стол, і ўсе ажывіліся: пачалі смяяцца, жартаваць.

На Славу ніхто не звяртаў увагі, ён нікому не быў цікавы. Хлопец спачатку чытаў старую газету, а потым выйшаў у калідор. Апрануў паліто, азірнуўся і сустрэўся вачыма з Кларай. Яна ўсміхнулася і памахала яму на развітанне рукой.

Ніхто не развітаўшыся, Слава выйшаў з кватэры. З двара ён зірнуў на акно, белае ад яркага святла, і на падаконніку заўважыў тую вазу, у якой бялелі дробныя званочкі яго ландышаў.

Славу зрабілася шкада гэтых кветак. Хай бы яны раслі на лецішчы і цвілі ў маі. Навошта было прыносіць іх людзям, якія не шануюць сяброўства і за вясну плацяць толькі пяць капеек.

Стыль тэксту — мастацкі. Абгрунтаванне: у тэксце выкарыстоўваюцца сродкі мастацкай выразнасці (эпітэты: сапраўдны рыцар, невялікі букецік, незнаёмыя позіркі; параўнанне: вузенькую, як горла гусака, вазу), прысутнічае сюжэт, раскрываюцца характары персанажаў, іх пачуцці і перажыванні.

Тэкст мае назву «Верны рыцар», таму што хлопчык Слава паводзіць сябе ў адносінах да Клары як сапраўдны рыцар: ён высакародны, бескарысліва дапамагае ёй, робіць шчыры, прадуманы падарунак, паводзіць сябе годна, нават калі яго ігнаруюць.

Слава лічыць Клару сваім сябрам, але іх сяброўства, хутчэй, аднабаковае. Клара не запрасіла яго на свята, абыякава паставілася да яго падарунка і прысутнасці. Яе паводзіны не адпавядаюць уяўленням пра сапраўднае сяброўства, якое грунтуецца на ўзаемнай павазе, шчырасці і падтрымцы.

• Назоўнікі ў форме давальнага і меснага склону адзіночнага ліку:

Апісанне ландыша ў навуковым стылі:

Ландыш майскі (Convallaria majalis) — гэта шматгадовая травяністая расліна сямейства спаржавых. Мае гарызантальнае паўзучае карэнішча. Сцябло прамое, безлісцевае, вышынёй да 30 см. Звычайна развівае два (радзей адзін або тры) буйныя, суцэльныя, прадаўгавата-эліптычныя лісты. Кветкі белыя, з моцным прыемным водарам, маюць шарападобна-званочкавую форму і сабраны ў аднабокую гронку з 6–20 кветак. Плод — шарападобная чырвона-аранжавая ягада. Усе часткі расліны з'яўляюцца атрутнымі.

Ключавыя словы: сяброўства, Слава, Клара, дзень нараджэння, падарунак, ландышы, рыцар, чарцёж, абыякавасць, шкадаванне.

План для пераказу:

1. Слава рыхтуецца да дня нараджэння Клары.

2. Шчыры падарунак — ландышы, выгадаваныя ўласнаручна.

3. У гасцях у Клары.

4. Абыякавасць і непавага да сябра і яго падарунка.

5. Расчараванне і сум Славы.