Номер 18, страница 15 - гдз по белорусскому языку 11 класс учебник Валочка, Васюковіч

18. Прачытайце дыялогі, перадаючы інтанацыяй адпаведны сэнс.

Чым адрозніваецца дыялог у мастацкім тэксце ад дыялогу ва ўласным гутарковым маўленні? Як «прысутнасць» аўтара адбіваецца на характары дыялогу ў мастацкім творы?

Адзін аўцюковец вельмі бедаваў: сыну пяты год, а ён не гаворыць. Аднойчы сядзяць у хаце, а ў печы бульба варыцца. Раптам сын, які не ўмеў гаварыць, крычыць:

— Бульба згарэла!

Бацькі кінуліся да печы і бачаць: агонь выпарыў з чыгуна ўсю ваду, паліць клубні. Падбягаюць да дзіцяці:

— Сыночак, родненькі, а чаму ж ты так доўга маўчаў?

— Дагэтуль бульба ніколі не падгарала...

Ці не так і ў дарослым жыцці? Толькі тады пазнаём бяду, калі яна пераступае парог. Толькі тады пачынаем разумець чалавека, калі ён у адчаі крычыць...

Гудзе сход у Аўцююках: абмяркоўваюць ход пасяўной. Старшыня нечакана падымае трактарыста і просіць выступіць:

— Іван, скажы, што думаеш.

Маўчыць Іван. А сход пачынае шумець. Старшыня нервуецца:

— Давай, не цягні ката за хвост.

Урэшце Іван азваўся:

— Міхайлавіч, думкі пруць, а слоў няма, — сказаў і прысеў. Сход хіхікнуў, і чамусьці ўсе запляскалі ў ладкі (У. Ліпскі).

Дыялог у мастацкім творы адрозніваецца ад дыялогу ва ўласна гутарковым маўленні сваёй арганізаванасцю і мэтанакіраванасцю. Калі звычайная размова можа быць спантаннай і хаатычнай, то мастацкі дыялог заўсёды падпарадкаваны аўтарскай задуме: ён характарызуе персанажаў (маўклівага, але практычнага хлопчыка; нешматслоўнага трактарыста Івана), рухае дзеянне і дапамагае раскрыць ідэю твора. Літаратурны дыялог больш сціслы, выразны і змястоўны, чым рэальная гаворка.

«Прысутнасць» аўтара адбіваецца на характары дыялогу праз некалькі элементаў.

Па-першае, праз аўтарскія рэмаркі — паясненні, якія ўдакладняюць, як гаворыць персанаж, што ён робіць ці адчувае ў гэты момант. Напрыклад: «Раптам сын, які не ўмеў гаварыць, крычыць»; «Старшыня нервуецца»; «сказаў і прысеў». Гэтыя рэмаркі накіроўваюць успрыманне чытача.

Па-другое, праз прамыя аўтарскія каментарыі. Аўтар можа ісці адразу пасля дыялогу, каб выказаць свае думкі і зрабіць філасофскае абагульненне. Так, у першым урыўку пасля гісторыі з хлопчыкам ідзе аўтарскі роздум: «Ці не так і ў дарослым жыцці? Толькі тады пазнаём бяду, калі яна пераступае парог...».

Па-трэцяе, праз адбор і пабудову рэплік. Сам факт таго, якія словы вымаўляюць героі, з’яўляецца вынікам аўтарскага выбару. Кароткая і трапная фраза Івана («думкі пруць, а слоў няма») — гэта аўтарскі сродак для стварэння вобразу.