Номер 365, страница 224 - гдз по белорусскому языку 10 класс учебник Валочка, Васюковіч

365. Прачытайце аналіз тыповых памылак, дапушчаных абітурыентамі на цэнтралізаваным тэсціраванні ў заданнях па марфалогіі і правапісе. Падрыхтуйце (з дапамогай падручнікаў, слоўнікаў, інтэрнэт-рэсурсаў) практыкаванні для аднакласнікаў па тых правілах, што адпавядаюць прааналізаваным заданням.

У мінулыя гады абітурыенты допускалі найбольшую колькасць памылак пры вызначэнні канчатка асабовых назоўнікаў 2-га скланення з зацвярдзелай асновай: аб прафесару, аб доктару, аб дыктару. Каля 40 % выпускнікоў пры выкананні задання не змаглі правільна вызначыць канчаткі назоўнікаў 1-га скланення з асновай на к, які ў месным склоне адзіночнага ліку чаргуецца з ц: заяўка — (у) заяўцы, закваска — (у) заквасцы, пралеска — (на) пралесцы. 30 % няправільна запісалі канчатак назоўніка дачка ў форме меснага склону адзіночнага ліку.

Веданне пачатковай формы любой часціны мовы неабходна для ўмення ўтвараць граматычныя формы слова. Практычна 65 % удзельнікаў тэсціравання не ведалі, што прыметнікі малы, вялікі, добры, дрэнны ўтвараюць простую форму вышэйшай ступені параўнання ад іншых асноў пры дапамозе суфікса -ш-, і таму няправільна адзначылі як пададзеныя ў пачатковай форме прыметнікі меншы, большы, лепшы, горшы. 35 % абітурыентаў не ведалі пачатковай формы іншых прыметнікаў, прапанаваных у заданні ў простай форме вышэйшай ступені параўнання, напрыклад мякчэйшы.

Ад 30 да 60 % абітурыентаў не ведалі правіла асобнага напісання назоўнікаў з прыназоўнікамі пры наяўнасці залежных слоў: у глыбіню марскую, ад веку мінулага, у дзень сонечны і да т. п. Толькі 50 % абітурыентаў правільна напісалі прыслоўі, утвораныя шляхам спалучэння прыназоўнікаў і склонавых форм поўных прыметнікаў і займеннікаў: укрутую, ухаластую, унічыю і інш.

Абітурыенты часцей за ўсё памыляліся ў напісанні не з прыметнікамі, якія можна замяніць сінонімамі без не: недалёкі, неспакойны. Больш за 30 % з іх памылкова напісалі разам не з дзеепрыслоўямі: не знайшоўшы, не дайшоўшы, не заўважыўшы (Паводле З. Бадзевіч).

Дакладна сфармулюйце правілы, пра якія гаворыцца ў тэксце.

1. Назоўнікі мужчынскага роду 2-га скланення, якія абазначаюць асоб, у месным склоне адзіночнага ліку маюць канчатак -ы (пасля цвёрдых і зацвярдзелых зычных) або -і (пасля мяккіх зычных): (пры) прафесары, (аб) доктары, (на) дыктары.

2. У назоўніках 1-га скланення ў давальным і месным склонах адзіночнага ліку адбываецца чаргаванне канцавых зычных асновы г → з, к → ц, х → с: заяўка — (у) заяўцы, пралеска — (на) пралесцы, дачка — (аб) дачцэ.

3. Простая форма вышэйшай ступені параўнання якасных прыметнікаў малы, вялікі, добры, дрэнны ўтвараецца ад іншых асноў (суплетыўна): малы — меншы, вялікі — большы, добры — лепшы, дрэнны — горшы.

4. Простая форма вышэйшай ступені параўнання якасных прыметнікаў утвараецца ад асновы пачатковай формы з дапамогай суфіксаў -эйш- або -ш- (мяккі — мякчэйшы, малады — маладзейшы). Пачатковай формай прыметніка з'яўляецца форма назоўнага склону адзіночнага ліку мужчынскага роду.

5. Спалучэнні прыназоўніка з назоўнікам пішуцца асобна, калі паміж імі ёсць залежнае слова (азначэнне): у глыбіню марскую, ад веку мінулага, у дзень сонечны.

6. Разам пішуцца прыслоўі, утвораныя ў выніку зліцця прыназоўніка са склонавай формай прыметніка або займенніка: укрутую, ухаластую, унічыю.

7. Часціца не з прыметнікамі пішацца разам, калі ўтворанае слова можна замяніць сінонімам без не (недалёкі — блізкі, неспакойны — трывожны) або калі слова без не не ўжываецца.

8. Часціца не з дзеепрыслоўямі пішацца асобна (не знайшоўшы, не дайшоўшы, не заўважыўшы), за выключэннем тых выпадкаў, калі дзеепрыслоўе без не не ўжываецца.