Номер 366, страница 225 - гдз по белорусскому языку 10 класс учебник Валочка, Васюковіч

366. Падрыхтуйцеся да выразнага чытання верша. Паразважайце, чаму мы давяраем паэту ў яго шчырым прызнанні любові да Радзімы. Ці могуць кранаць чытача вершы, у якіх няма ўзнёслых эпітэтаў, арыгінальных параўнанняў?

Бачыў шмат —

І Эйфелеву вежу,

Спёку^М Рыма, і Эльбруса лёд.

Тысячы зямных дарог і сцежак

Праз мяне прабеглі навылёт.

Думаў^М я, малы, калісь з трывогай,

Як да рэк славутых мне дайсці.

Праплылі праз сэрца Дон і Волга,

Сена і Дняпро, Дунай і Цібр.

Я стаміўся ездзіць і здзіўляцца

(Хоць, прызнацца,

Ёсць^Φ на што глядзець^М).

Беларусу і ў Парыжы сняцца

Белізна бяроз і сосен медзь.

П. Панчанка.

Зрабіце вусны арфаэпічны разбор выдзеленых слоў.

Растлумачце розныя варыянты пастаноўкі націску ў словах белізна і бялізна.

Зрабіце словаўтваральны разбор і разбор па саставе слова здзіўляцца.

Запішыце па памяці крылатыя радкі з верша, што выражаюць асноўную думку твора.

Знайдзіце з дапамогай інтэрнэт-рэсурсаў 4-5 выказванняў беларускіх пісьменнікаў, грамадскіх дзеячаў пра беларускую мову. На якія ўласцівасці беларускай мовы звяртаецца ўвага? Якія прыметнікі, дзеясловы выкарыстоўваюцца пры характарыстыцы мовы? Ці згодныя вы з аўтарамі выказванняў? Аформіце свой адказ як разважанне.

Мы давяраем паэту ў яго шчырым прызнанні любові да Радзімы, таму што яно гучыць проста, натуральна і пераканаўча. Аўтар не выкарыстоўвае ўзнёслых эпітэтаў ці складаных параўнанняў, а дзеліцца асабістым вопытам. Лірычны герой шмат бачыў у свеце, але ўсе ўражанні ад замежных цудаў толькі ўзмацнілі яго любоў да родных мясцін. Чытача кранае менавіта гэтая шчырасць і глыбіня пачуцця, калі пасля ўсіх падарожжаў самымі дарагімі вобразамі застаюцца "белізна бяроз і сосен медзь". Такая любоў, правераная часам і адлегласцямі, выклікае найбольшы давер.

1. Спёку [с'п'о́ку] — 5 літар, 5 гукаў.

[с'] — зычны, глухі, мяккі;

[п'] — зычны, глухі, мяккі;

[о́] — галосны, націскны;

[к] — зычны, глухі, цвёрды;

[у] — галосны, ненаціскны.

Ёсць [jос'ц'] — 4 літары, 4 гукі.

[j] — зычны, санорны, мяккі;

[о] — галосны, націскны;

[с'] — зычны, глухі, мяккі;

[ц'] — зычны, глухі, мяккі.

2. Словы белізна́ і бялі́зна з'яўляюцца пара́німамі. Яны адрозніваюцца націскам і лексічным значэннем.

Белізна́ (націск на апошні склад) — гэта абстрактны назоўнік, які абазначае белы колер, якасць белага. Напрыклад: белізна снегу.

Бялі́зна (націск на другі склад) — гэта зборны назоўнік, які абазначае вырабы з тканіны для нашэння на целе ці для хатняга ўжытку. Напрыклад: пасцельная бялізна, чыстая бялізна.

3. Словаўтваральны разбор:

Слова здзіўляцца ўтворана ад дзеяслова здзіўляць пры дапамозе постфікса -ца. Спосаб утварэння — постфіксальны.

здзіўляцца ← здзіўляць

Разбор па саставе:

з- — прыстаўка, -дзіўл- — корань, -я- — суфікс, -ць — канчатак інфінітыва, -ца — постфікс. Аснова слова — здзіўля...ца.

4. Беларусу і ў Парыжы сняцца

Белізна бяроз і сосен медзь.

5. Выказванні беларускіх пісьменнікаў пра мову:

1.Францішак Багушэвіч: "Не пакідайце ж мовы нашай беларускай, каб не ўмёрлі!"

2.Янка Купала: "Магутнае слова, ты, роднае слова! Са мной ты на яве і ў сне..."

3.Уладзімір Караткевіч: "Мова — гэта вялікі народны скарб. Яе нельга не паважаць, як нельга не паважаць родны народ."

4.Ніл Гілевіч: "Калі ты перастанеш гаварыць на роднай мове – ты ўжо не беларус, а проста жыхар Беларусі."

5.Рыгор Барадулін: "Трэба дома бываць часцей, трэба дома бываць не госцем, каб душою не ачарсцвець, каб не страціць святое штосьці." (Гэтыя радкі часта адносяць і да важнасці захавання роднай мовы як часткі "дома".)

Разважанне

У прыведзеных выказваннях беларускія аўтары звяртаюць увагу на непарыўную сувязь мовы з нацыянальнай ідэнтычнасцю, яе ролю як духоўнага скарбу народа. Для характарыстыкі мовы выкарыстоўваюцца прыметнікі роднае, магутнае, вялікі (скарб), святое. Дзеясловы заклікаюць не пакідаць, паважаць, гаварыць на роднай мове. Я цалкам згодны з аўтарамі. Мова — гэта не проста сродак зносін, а аснова культуры, гістарычнай памяці і светапогляду нацыі. Страта мовы вядзе да страты часткі душы народа, таму вельмі важна шанаваць, вывучаць і карыстацца ёю ў штодзённым жыцці, каб "душою не ачарсцвець" і захаваць сваю самабытнасць.