Номер 332, страница 202 - гдз по белорусскому языку 10 класс учебник Валочка, Васюковіч

332. Прачытайце тэкст, ужываючы назоўнікі ў дужках у патрэбнай склонавай форме.

Знайдзіце ў тэксце дзеепрыметнікі і дзеепрыслоўі, дзеепрыметнікавыя і дзеепрыслоўныя звароты. У якіх выпадках аўтар выкарыстоўвае дзеепрыметнікі, а ў якіх — дзеепрыслоўі? Чым гэта абумоўлена?

Скончыўшы сваё снеданне сабраўся дзед крыху адпачыць. Але глухі шорах у (лес) прымусіў яго прыслухацца і разгледзецца^c. І бачыць дзед Талаш: вялізны дзікі кабан павольна выходзіць з ляснога (гушчар) і брыдзе па чэрава* ў (снег) не зважаючы на дзеда. Кабан падыходзіць да прыгожага (стажок-мурашнік) акуратна і роўна прысыпанага снегам і запыняецца. А потым пачынае разрываць яго сваім страшным ікластым лычом. Кожны рух магутнага лыча высока ўскідае ўгору камякі (снег) разам са смеццем нанесеным мурашкамі за цэлыя гады ўпартай працы. І хутка дзве цёмныя баразны вырасоўваюцца на чыстым некранутым (снег) (Я. Колас).

Запішыце сказы з дзеепрыметнікамі і дзеепрыслоўямі, раскрываючы дужкі і расстаўляючы знакі прыпынку. Растлумачце пастаноўку знакаў прыпынку.

Зрабіце марфалагічны разбор дзеяслова, дзеепрыметніка і дзеепрыслоўя з тэксту.

Разгледзьце малюнак. Ці з’яўляецца ён ілюстрацыяй да ўсяго тэксту? Ці можна праілюстраваць адным малюнкам тэкст-апавяданне, тэкст-апісанне? Абгрунтуйце сваё меркаванне.

Звярніце ўвагу!

Ад дзеясловаў незакончанага трывання ўтвараюцца дзеепрыслоўі незакончанага трывання, а ад дзеясловаў закончанага трывання — дзеепрыслоўі закончанага трывання: чытаць — чытаючы, убачыць — убачыўшы.

Скончыўшы сваё снеданне, сабраўся дзед крыху адпачыць. Але глухі шорах у лесе прымусіў яго прыслухацца і разгледзецца. І бачыць дзед Талаш: вялізны дзікі кабан павольна выходзіць з ляснога гушчару і брыдзе па чэрава ў снезе, не зважаючы на дзеда. Кабан падыходзіць да прыгожага стажка-мурашніка, акуратна і роўна прысыпанага снегам, і запыняецца. А потым пачынае разрываць яго сваім страшным ікластым лычом. Кожны рух магутнага лыча высока ўскідае ўгору камякі снегу разам са смеццем, нанесеным мурашкамі за цэлыя гады ўпартай працы. І хутка дзве цёмныя баразны вырысоўваюцца на чыстым некранутым снезе.

Дзеепрыметнікі і дзеепрыслоўі ў тэксце

Дзеепрыслоўі і дзеепрыслоўныя звароты: скончыўшы сваё снеданне, не зважаючы на дзеда.

Дзеепрыметнікі і дзеепрыметнікавыя звароты: прысыпанага (у складзе зварота акуратна і роўна прысыпанага снегам), нанесеным (у складзе зварота нанесеным мурашкамі за цэлыя гады ўпартай працы), некранутым.

Аўтар выкарыстоўвае дзеепрыслоўі для абазначэння дадатковага дзеяння, якое адносіцца да асноўнага дзеяслова-выказніка (сабраўся (што зрабіўшы?) скончыўшы...; брыдзе (што робячы?) не зважаючы...). Дзеепрыметнікі выкарыстоўваюцца для абазначэння прыметы прадмета паводле дзеяння і адносяцца да назоўнікаў (стажка-мурашніка (якога?) прысыпанага; смеццем (якім?) нанесеным; снезе (якім?) некранутым). Выбар гэтых форм абумоўлены іх сінтаксічнай функцыяй у сказе.

Сказы з дзеепрыметнікамі і дзеепрыслоўямі і знакі прыпынку

1.Скончыўшы сваё снеданне, сабраўся дзед крыху адпачыць.
Тлумачэнне: Дзеепрыслоўны зварот скончыўшы сваё снеданне стаіць у пачатку сказа перад дзеясловам-выказнікам, да якога адносіцца, і таму адасабляецца коскай.

2. І бачыць дзед Талаш: вялізны дзікі кабан павольна выходзіць з ляснога гушчару і брыдзе па чэрава ў снезе, не зважаючы на дзеда.
Тлумачэнне: Дзеепрыслоўны зварот не зважаючы на дзеда стаіць у канцы сказа пасля дзеяслова-выказніка, да якога адносіцца, і таму адасабляецца коскай.

3. Кабан падыходзіць да прыгожага стажка-мурашніка, акуратна і роўна прысыпанага снегам, і запыняецца.
Тлумачэнне: Дзеепрыметнікавы зварот акуратна і роўна прысыпанага снегам стаіць пасля паяснёнага слова стажка-мурашніка і таму адасабляецца коскамі з двух бакоў.

4. Кожны рух магутнага лыча высока ўскідае ўгору камякі снегу разам са смеццем, нанесеным мурашкамі за цэлыя гады ўпартай працы.
Тлумачэнне: Дзеепрыметнікавы зварот нанесеным мурашкамі за цэлыя гады ўпартай працы стаіць пасля паяснёнага слова смеццем і таму адасабляецца коскай.

Марфалагічны разбор

Дзеяслоў
Падыходзіць — дзеяслоў, абазначае дзеянне.
1. Н.ф. — падыходзіць.
2. Сталыя прыметы: незакончанае трыванне, незваротны, непераходны, І спражэнне.
3. Нясталыя прыметы: ужыты ў форме абвеснага ладу, цяперашняга часу, 3-й асобы, адзіночнага ліку.
4. У сказе з'яўляецца выказнікам.

Дзеепрыметнік
Прысыпанага — дзеепрыметнік, абазначае прымету прадмета паводле дзеяння.
1. Н.ф. — прысыпаны.
2. Сталыя прыметы: залежны стан, закончанае трыванне, прошлы час.
3. Нясталыя прыметы: ужыты ў форме мужчынскага роду, адзіночнага ліку, роднага склону.
4. У сказе з'яўляецца азначэннем.

Дзеепрыслоўе
Скончыўшы — дзеепрыслоўе, абазначае дадатковае дзеянне.
1. Ад дзеяслова скончыць.
2. Граматычныя прыметы: закончанае трыванне, незваротнае.
3. Ня-зменная часціна мовы.
4. У сказе з'яўляецца акалічнасцю.

Аналіз малюнка

Малюнак не з'яўляецца ілюстрацыяй да ўсяго тэксту. Ён адлюстроўвае толькі адзін канкрэтны момант з апавядання — калі дзікі кабан падыходзіць да прысыпанага снегам стажка-мурашніка. На малюнку адсутнічае дзед Талаш, а таксама не паказаны наступныя падзеі, такія як разрыванне стажка лычом.

Адным малюнкам лягчэй праілюстраваць тэкст-апісанне, паколькі ён перадае статычную карціну, знешні выгляд прадмета ці пейзажу. Малюнак можа цалкам адпавядаць такому апісанню. Тэкст-апавяданне, наадварот, адлюстроўвае падзеі ў іх развіцці і паслядоўнасці. Таму адзін малюнак можа паказаць толькі адзін эпізод, а не ўвесь сюжэт. Дадзены тэкст з'яўляецца тэкстам-апавяданнем з элементамі апісання, таму малюнак ілюструе толькі яго апісальны фрагмент.