Номер 199, страница 135 - гдз по белорусскому языку 11 класс учебник Валочка, Васюковіч

199. Прачытайце. Якім спосабам перададзена чужая мова? Назавіце іншы спосаб перадачы чужой мовы. Пабудуйце схемы канструкцый з простай мовай, выкарыстоўваючы літары П (п) для абазначэння простай мовы, А (а) — для абазначэння слоў аўтара.

I. 1. Сястра глянула на Галіну Адамаўну. Той хацелася крыкнуць: «Не трэба! Не выходзь!» (І. Шамякін). 2. «Чаму і завошта?» — пыталася яна [Сцепаніда] ў сябе, не знаходзячы, аднак, адказу, і думкі яе ішлі далей, у глыб перажытага (В. Быкай). 3. «Мама, купі мне гэтую кніжку!» — амаль патрабуе малая (В. Шніп). 4. «Дарога, вандроўка — самае лепшае лякарства ад усякіх напасцей», — зазначае сам сабе Лабановіч і сам сабе ціха ўсміхаецца (Я. Колас). 5. «Стой, брат! — прыпыніў у самога сябе. — Аглух ты сёння, ці што?» (Я. Брыль). 6. «Я рад, пан Савіч, што вы разумееце, — узрадаваўся Грот. — Не, мы не жорсткія. Мы мяккія і добрыя» (І. Шамякін). 7. «Бывай жа, родная засень і родная хата, — думае ён, — і ты, маці, не глядзі так трывожна ўслед» (М. Стральцоў).

II. 1. Аляксандр падаў руку:

— Добры дзень!

2. — Мама, дзе наш тата? — запытала Слава (К. Чорны).

3. — Так, так... — смяецца Валя і радасна махае рукою (В. Супрунчук).

4. — Гэта забабоны, — махнуў рукой Косця (У. Гніламедаў).

5. — Куды ж вы так спяшаецеся? — сказала Вольга Сцяпанаўна. — Жонкі вас чакаюць ці дзеці плачуць? (Я. Колас).

6. — Бачыце, які прыгожы сёння дзень! — ухваляючы ранішняе сонейка, добры настрой і добрую дзяўчыну, гаварыў хлопец. — І білет вы купілі, пэўна, шчаслівы! (І. Тулупава).

7. — Гэта мой апошні тут вечар, — казала сама сабе Ядвіся. — І я не ўбачу яго! (Я. Колас).

8. — І цяпер, дзядуля, там, за Нёманам, у пушчы, — зазначыў хлопец, — лясы напоўнены птушыным і звярыным жыццём... (М. Бусько).

Чым адрозніваецца афармленне канструкцый з простай мовай пад лічбай І і пад лічбай ІІ?

Сфармулюйце правілы пунктуацыйнага афармлення канструкцый з простай мовай.

У сказах чужая мова перададзена з дапамогай канструкцый з простай мовай. У частцы I простая мова аформлена ў радок са словамі аўтара і заключана ў двукоссе. У частцы II простая мова пададзена ў форме дыялогу.

Іншыя спосабы перадачы чужой мовы: скосная мова, няўласна-простая мова, сказы з пабочнымі і ўстаўнымі канструкцыямі.

Схемы канструкцый:

Канструкцыі з простай мовай пад лічбай I аформлены ў радок і заўсёды бяруцца ў двукоссе. Канструкцыі пад лічбай II ўяўляюць сабой дыялог, дзе кожная рэпліка пачынаецца з новага радка і з працяжніка, без выкарыстання двукосся.

Правілы пунктуацыйнага афармлення канструкцый з простай мовай:

1. Калі простая мова стаіць пасля слоў аўтара, перад ёй ставіцца двукроп'е, а сама яна пішацца з вялікай літары і бярэцца ў двукоссе. Кропка ставіцца пасля двукосся. Клічнік, пытальнік і шматкроп'е ставяцца перад закрывальным двукоссем. Схема: А: «П!».

2. Калі простая мова стаіць перад словамі аўтара, пасля яе ставіцца коска (калі сказ апавядальны) або клічнік/пытальнік і працяжнік. Словы аўтара пачынаюцца з малой літары. Схемы: «П», — а. «П!» — а. «П?» — а.

3. Калі словы аўтара разрываюць простую мову:

а) калі на месцы разрыву не павінна быць знака прыпынку або павінна быць коска, двукроп'е, кропка з коскай, то словы аўтара з двух бакоў выдзяляюцца коскамі і працяжнікамі, а другая частка простай мовы пачынаецца з малой літары. Схема: «П, — а, — п».

б) калі на месцы разрыву павінна быць кропка, то перад словамі аўтара ставіцца коска і працяжнік, а пасля іх — кропка і працяжнік. Другая частка простай мовы пачынаецца з вялікай літары. Схема: «П, — а. — П».

в) калі на месцы разрыву стаіць клічнік або пытальнік, то пасля іх ставіцца працяжнік. Пасля слоў аўтара ставіцца кропка і працяжнік, а другая частка простай мовы пачынаецца з вялікай літары. Схема: «П! — а. — П».

4. Пры афармленні дыялогу кожная рэпліка пачынаецца з новага радка і з працяжніка. Двукоссе не выкарыстоўваецца. Знакі прыпынку пры словах аўтара ставяцца гэтак жа, як і ў сказах з простай мовай, узятай у двукоссе. Схема: — П, — а.