Номер 321, страница 197 - гдз по белорусскому языку 10 класс учебник Валочка, Васюковіч

321. Прачытайце тэкст. Вызначце яго тэму і асноўную думку. Пісьмова пе-ракладзіце на беларускую мову правілы паводзін пры галалёдзіцы.

Лёд — прычына травм

Гололедица является причиной чрезвычайных ситуаций. При гололедице значительно увеличивается количество уличных травм: ушибов, вывихов и переломов. Чтобы не попасть в число пострадавших, к неблагоприятным условиям нужно подготовиться — повторить простые правила.

1. Обратите внимание на свою обувь: подберите нескользящую.

2. Смотрите себе под ноги, старайтесь обходить опасные места. Если ледяную «лужу» обойти невозможно, то перемещайтесь по ней небольшими шажками, как лыжник.

3. Обходите места с наклонной поверхностью.

4. При ходьбе наступайте на всю подошву, ноги слегка расслабьте в коленях.

5. Руки по возможности должны быть свободны. Не держите их в карманах.

6. Если вы поскользнулись, присядьте, чтобы снизить высоту падения.

7. В момент падения постарайтесь сгруппироваться и перекатиться, чтобы смягчить удар о землю.

8. Не пытайтесь при падении спасти вещи, которые несёте в руках.

9. Упав, не торопитесь подняться, осмотрите себя, попросите прохожих помочь.

10. В случае травмирования обязательно обращайтесь к врачу за медицинской помощью.

11. Будьте внимательны при переходе дороги: не торопитесь и тем более не бегите (По А. Беганскому).

Слоўнік

наклонный — схілісты, спусцісты

поскользнуться — паслізнуцца, пакаўзнуцца

нескользящий — някойзкі

прохожий — прахожы

перемещаться — перамяшчацца

пытаться — спрабаваць

Дзеясловы якога ладу пераважаюць у запісаным тэксце? Чаму? Растлумачце іх напісанне.

Дзеясловы, ужытыя ў форме загаднага ладу, пастаўце ў форму 2-й асобы множнага ліку цяперашняга або будучага простага часу абвеснага ладу. Запішыце. Пракаменціруйце іх напісанне.

Тэма тэксту — правілы бяспечных паводзін пры галалёдзіцы. Асноўная думка — захаванне простых правіл дапамагае пазбегнуць траўм у неспрыяльных умовах надвор'я.

Правілы паводзін пры галалёдзіцы:

1. Звярніце ўвагу на свой абутак: падбярыце някоўзкі.

2. Глядзіце сабе пад ногі, старайцеся абыходзіць небяспечныя месцы. Калі ледзяную «лужыну» абысці немагчыма, то перамяшчайцеся па ёй невялікімі крокамі, як лыжнік.

3. Абыходзьце месцы са схілістай паверхняй.

4. Пры хадзьбе наступайце на ўсю падэшву, ногі злёгку расслабце ў каленях.

5. Рукі па магчымасці павінны быць свабоднымі. Не трымайце іх у кішэнях.

6. Калі вы паслізнуліся, прысядзьце, каб знізіць вышыню падзення.

7. У момант падзення пастарайцеся згрупавацца і перакаціцца, каб змякчыць удар аб зямлю.

8. Не спрабуйце пры падзенні выратаваць рэчы, якія несяце ў руках.

9. Упаўшы, не спяшайцеся падняцца, агледзьце сябе, папрасіце прахожых дапамагчы.

10. У выпадку траўміравання абавязкова звяртайцеся да ўрача за медыцынскай дапамогай.

11. Будзьце ўважлівымі пры пераходзе дарогі: не спяшайцеся і тым больш не бяжыце.

У запісаным тэксце пераважаюць дзеясловы загаднага ладу, бо тэкст з'яўляецца інструкцыяй, якая дае парады і ўказанні. У форме 2-й асобы множнага ліку яны ўтвараюцца з дапамогай канчаткаў -це (калі аснова заканчваецца на галосны: старайцеся, наступайце) або -іце/-ыце (калі аснова заканчваецца на зычны: падбярыце, глядзіце). Перад канчаткам -це пасля парных мяккіх зычных пішацца мяккі знак: прысядзьце, агледзьце.

Дзеясловы ў форме 2-й асобы множнага ліку абвеснага ладу: звернеце, падбераце, глядзіце, стараецеся, абыходзіце, перамяшчаецеся, наступаеце, расслабіце, не трымаеце, прысядзеце, пастараецеся, не спрабуеце, не спяшаецеся, агледзіце, папросіце, звяртаецеся, будзеце, не бежыце.

Іх напісанне адрозніваецца ад форм загаднага ладу: ужываюцца асабовыя канчаткі -еце (-аце) для І спражэння (звернеце, стараецеся) і -іце (-ыце) для ІІ спражэння (расслабіце, глядзіце). У адрозненне ад загаднага ладу, у формах абвеснага ладу не ўжываюцца суфікс -й- (старайцеся — стараецеся) і мяккі знак (прысядзьце — прысядзеце).