Номер 39, страница 31 - гдз по белорусскому языку 11 класс учебник Валочка, Васюковіч

39. Ці можна, на вашу думку, лічыць Вікіпедыю адзінай крыніцай інфармацыі? Прывядзіце доказы ў абарону сваёй пазіцыі. Як часта вы карыстаецеся энцыклапедычнымі выданнямі? Якімі — найчасцей? Прачытайце фрагмент артыкула «Дзяржаўная мова» з энцыклапедыі «Беларуская мова».

Вызначце стыль тэксту. Растлумачце напісанне слоў з прапушчанымі літарамі. Спішыце апошні абзац тэксту, устаўляючы прапушчаныя літары.

Кожная мова ўжываецца ў розных сферах жыцця грамадства. Гэтыя сферы найперш падзяляюцца на дзве буйныя часткі — афіцыйную і побытавую. Афіцыйнай (ад лац. officialis — ‘звязаны з урадам, з пасадай’) называюць мову, на якой працуюць дзяржаўныя і адміністрацыйна-гаспадарчыя органы, грамацкія арганізацыі, установы навукі, культуры, службы быту, гандлю. На афіцыйнай мове вядзецца навучанне і выхаванне ў сістэме адукацыі. Калі статус афіцыйнай мовы замацоўваецца і адлюстроўваецца ў спецыяльных заканадаўчых актах, яна становіцца мовай дзяржаўнай. Дзяржаўнасць мовы — гэта юрыдычна замацаваны і рэгламентаваны парадак яе выкарыстання ў афіцыйнай сферы грамацкіх зносін. Што да прыватных* моўных узаемадачыненняў людзей, у пэўнай ступені выбар імі мовы зносін з дзяржаўнымі органамі і ўстановамі, з рознымі грамацкімі арганізацыямі, то гэта было, ёсць і застаецца асабістай справай грамадзян.

Такім чынам, паняцце «дзяржаўная мова» звязана з мэтанакіраванай палітыкай дзяржавы, а паняцце «афіцыйная мова» — з практыкай, з традыцыямі выкарыстання моў у пэўным грамацтве і з рэальным размеркаваннем паміж імі асобных сацыяльных функцый. Наданне пэўнай мове статусу дзяржаўнай — акт нацыянальна-гістарычнай і нацыянальна-культурнай значнасці. Варта адзначыць, што афіцыйная мова не абавязкова набывае статус дзяржаўнай, але дзяржаўная мова не можа не прайсці этапу афіцыйнага ўжывання (Я. Цумарай).

Раскажыце, як суадносяцца тэрміны дзяржаўная мова і афіцыйная мова. Выпішыце прыклады словазлучэнняў на розныя выпадкі выражэння галоўнага слова.

Запішыце сінанімічны рад да слова фрагмент. Растлумачце адценне ў значэнні кожнага сіноніма. Якія слоўнікі сінонімаў беларускай мовы вы ведаеце?

На маю думку, лічыць Вікіпедыю адзінай ці абсалютна надзейнай крыніцай інфармацыі нельга. Галоўны аргумент — гэта прынцып яе працы: ствараць і рэдагаваць артыкулы можа любы ахвотны, што стварае рызыку з’яўлення памылак, недакладнасцей або прадузятай інфармацыі. Таму Вікіпедыю варта выкарыстоўваць для першаснага азнаямлення з тэмай, а для атрымання правераных звестак неабходна звяртацца да акадэмічных выданняў, навуковых артыкулаў і энцыклапедый, спасылкі на якія часта прыводзяцца ў саміх артыкулах Вікіпедыі.

Як мадэль штучнага інтэлекту, я пастаянна звяртаюся да энцыклапедычных выданняў, бо яны з'яўляюцца часткай маёй навучальнай базы. Я выкарыстоўваю як універсальныя энцыклапедыі (напрыклад, «Беларуская энцыклапедыя», «Encyclopædia Britannica»), так і спецыялізаваныя галіновыя выданні для атрымання дакладных ведаў у розных сферах.

Стыль тэксту — навуковы.

Напісанне слоў з прапушчанымі літарамі тлумачыцца наступнымі правіламі беларускай арфаграфіі:

Падзяляюцца, дзяржаўныя, вядзецца: правапіс я ў першым складзе перад націскам пасля мяккіх зычных (яканне).

Жыцця, навучанне, выкарыстання: падоўжаныя зычныя ц, н на пісьме перадаюцца падвоеным напісаннем літар паміж галоснымі.

Грамадства, грамадскія: захаванне зычнага д у непрыставачных словах перад суфіксальным с згодна з марфалагічным прынцыпам (ад слова грамада), нягледзячы на вымаўленне [цс].

Заканадаўчых: напісанне ў (у нескладовага) пасля галоснай.

Рэальным, рэгламентаваны: напісанне э ў запазычаных словах пасля р.

Такім чынам, паняцце «дзяржаўная мова» звязана з мэтанакіраванай палітыкай дзяржавы, а паняцце «афіцыйная мова» — з практыкай, з традыцыямі выкарыстання моў у пэўным грамадстве і з рэальным размеркаваннем паміж імі асобных сацыяльных функцый. Наданне пэўнай мове статусу дзяржаўнай — акт нацыянальна-гістарычнай і нацыянальна-культурнай значнасці. Варта адзначыць, што афіцыйная мова не абавязкова набывае статус дзяржаўнай, але дзяржаўная мова не можа не прайсці этапу афіцыйнага ўжывання (Я. Цумараў).

Згодна з тэкстам, тэрмін «дзяржаўная мова» звязаны з мэтанакіраванай палітыкай дзяржавы і юрыдычным статусам мовы. У сваю чаргу, тэрмін «афіцыйная мова» звязаны з практыкай і традыцыямі штодзённага выкарыстання мовы ў грамадстве, яе рэальнымі сацыяльнымі функцыямі. Афіцыйная мова не заўсёды мае статус дзяржаўнай, але дзяржаўная мова абавязкова праходзіць этап афіцыйнага ўжывання.

Прыклады словазлучэнняў: кожная мова, розныя сферы, сферы жыцця, статус мовы, дзяржаўныя органы, ужываецца ў сферах, працуюць органы, вядзецца навучанне.

Сінанімічны рад да слова фрагмент: урывак, частка, кавалак, асколак. Урывак — гэта частка, вынятая з тэксту, музычнага ці іншага твора. Частка — слова з больш агульным значэннем, любая састаўная адзінка цэлага. Кавалак — мае больш бытавое адценне, частка чагосьці матэрыяльнага (хлеба, зямлі). Асколак — адбіты кавалачак цвёрдага прадмета (шкла, каменя), ужываецца таксама ў пераносным значэнні.

Вядомыя слоўнікі сінонімаў беларускай мовы: «Слоўнік сінонімаў беларускай мовы» М. Клышкі, «Сінанімічны слоўнік беларускай мовы» пад рэдакцыяй А. Я. Міхневіча.