Номер 284, страница 164 - гдз по белорусскому языку 7 класс учебник Валочка, Зелянко

284. Прачытайце і параўнайце тэксты. Вызначце мэту іх напісання. Дзе такія тэксты выкарыстоўваюцца? Якія моўныя сродкі для іх характэрны?

I. «Без талакі* — як без рукі!» — так вобразна ахарактарызаваў народ неабходнасць і значнасць узаемадапамогі ў ранейшай беларускай вёсцы. Выкліканая да жыцця пэўнымі эканамічнымі ды сацыяльнымі патрэбамі, талака разам з тым надавала своеасаблівасць і прывабнасць сялянскай гаспадарчай дзейнасці і побыту. Шчырасць і спагада ў адносінах да другога чалавека, гатоўнасць у любы час прыйсці на дапамогу іншаму заўсёды былі адметнай рысай характару беларускага селяніна (Т. Валодзіна).

II. Талака, талака,

Вясковая талака.

Ад світання да змяркання

Працавітай грамадой

Пасабіць* — адно жаданне,

І за плугам, і з касой...

П. Броўка.

III.Талака

Так было заўсёды. Спакон веку. Захварэў гаспадар забралі ў салдаты ці хата згарэла — аднавяскоўцы не пакінуць у бядзе збяруцца грамадой, і закіпіць праца.

Талака звычай узаемадапамогі перададзены нам ад бацькоў і дзядоў нашых не адну сям'ю ад голаду і галечы ўратаваў. Бачыць гаспадар, што не ўправіцца сам з якой работай, — вось і ідзе да суседзяў на талаку кліча.

І ведае, што прыйдуць да яго і платы не запатрабуюць, толькі на вярчэру збяруцца. Ды і вярчэра талочная святам абернецца, святам вясёлым дружным святам сялянскай працы (Т. Валодзіна).

Раскажыце, ці захаваўся ў вашай мясцовасці звычай збіраць талаку. Калі так, прывядзіце прыклады.

* Спішыце тэкст III, расстаўляючы прапушчаныя знакі прыпынку.

Абазначце зверху словы вядомых вам самастойных і службовых часцін мовы.

Са словамі якіх самастойных часцін мовы ўжыты службовыя?

Мэта напісання тэкстаў розная. Тэкст I мае навукова-папулярную мэту: даць дакладнае вызначэнне талакі, раскрыць яе сацыяльна-эканамічную ролю ў жыцці беларусаў. Такія тэксты выкарыстоўваюцца ў энцыклапедыях, падручніках, навуковых артыкулах. Для яго характэрны тэрміны (сацыяльнымі патрэбамі, эканамічнымі, гаспадарчая дзейнасць), нейтральная лексіка, складаныя сказы.

Тэкст II — мастацкі (верш). Яго мэта — стварыць эмацыянальны, паэтычны вобраз талакі, перадаць пачуцці і настрой. Ён выкарыстоўваецца ў зборніках паэзіі. Характэрныя моўныя сродкі: эпітэты (Вясковая талака, Працавітай грамадой), паэтычная лексіка, рытм і рыфма.

Тэкст III — публіцыстычны. Мэта — апісаць традыцыю талакі, падкрэсліць яе маральна-этычны сэнс, выхаваць павагу да звычаяў продкаў. Такія тэксты можна сустрэць у часопісах, газетах, эсэ. Для яго характэрна спалучэнне кніжнай і гутарковай лексікі, эмацыянальна афарбаваныя словы (не пакінуць у бядзе, уратаваў).

• Звычай талакі ў традыцыйным выглядзе сёння сустракаецца рэдка, у асноўным у сельскай мясцовасці. Аднак яго элементы захаваліся. Напрыклад, суседзі могуць дапамагаць адзін аднаму без аплаты пабудаваць дом, сабраць ураджай бульбы. Таксама формай сучаснай талакі можна лічыць грамадскія суботнікі па ўборцы тэрыторыі ці добраўпарадкаванні паркаў і помнікаў.

•

III. Талака

Так было заўсёды. Спакон веку. Захварэў гаспадар, забралі ў салдаты ці хата згарэла — аднавяскоўцы не пакінуць у бядзе: збяруцца грамадой, і закіпіць праца.

Талака, звычай узаемадапамогі, перададзены нам ад бацькоў і дзядоў нашых, не адну сям'ю ад голаду і галечы ўратаваў. Бачыць гаспадар, што не ўправіцца сам з якой работай, — вось і ідзе да суседзяў на талаку кліча.

І ведае, што прыйдуць да яго і платы не запатрабуюць, толькі на вячэру збяруцца. Ды і вячэра талочная святам абернецца, святам вясёлым, дружным, святам сялянскай працы.

Самастойныя часціны мовы:

Назоўнікі: талака, веку, гаспадар, салдаты, хата, бядзе, грамадой, праца, звычай, узаемадапамогі, бацькоў, дзядоў, сям'ю, голаду, галечы, работай, суседзяў, платы, вячэру, святам, працы.

Дзеясловы: было, захварэў, забралі, згарэла, пакінуць, збяруцца, закіпіць, ўратаваў, бачыць, ўправіцца, ідзе, кліча, ведае, прыйдуць, запатрабуюць, збяруцца, абернецца.

Дзеепрыметнікі: перададзены.

Прыметнікі: нашых, талочная, вясёлым, дружным, сялянскай.

Займеннікі: так, нам, не адну, што, сам, якой, яго.

Прыслоўі: заўсёды, вось.

Службовыя часціны мовы:

Злучнікі: ці, і, што, ды.

Прыназоўнікі: спакон, у, ад, з, да, на.

Часціцы: не, толькі.

Службовыя словы ўжыты з самастойнымі часцінамі мовы:

Прыназоўнікі ўжываюцца з назоўнікамі (у салдаты, у бядзе, ад бацькоў, з работай, да суседзяў, на талаку) і займеннікамі (да яго).

Злучнікі звязваюць аднародныя члены сказа (бацькоў і дзядоў), часткі складаных сказаў (Бачыць гаспадар, што не ўправіцца...).

Часціцы ўжываюцца з дзеясловамі (не пакінуць, не ўправіцца), надаючы ім адценне адмаўлення, або з іншымі часцінамі мовы (толькі на вячэру).